Jacek Dukaj - Baśń, Książki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jacek Dukaj
Baśń
Świat był jeszcze tak młody,
że wiele rzeczy nie miało nazwy i mówiąc o nich
trzeba było wskazywać palcem.
Gabriel Garcia Marquez "Sto lat samotności"
- Javier?
- Słucham?
- Javier Aproxymeo?
- Kto mówi?
- Julia Kradec.
- Kto?
- Julia Kradec.
- To jakaś pomyłka.
- Nie, nie. Przypomnij sobie, przecież...
- Proszę pani, jest druga w nocy.
- Jezu Chryste, znowu to samo... Nie dzwoniłabym, gdyby to nie było ważne.
- Ale o co chodzi?
- Musisz sobie przypomnieć, Javier. Trzy lata temu, w pociągu z Houston. Mówiłeś, że jedziesz na pogrzeb dziadka. No przypomnij sobie. Inaczej... Przypomnij sobie! Wysoka brunetka, pokłóciliśmy się o palenie papierosów; zerżnąłeś mnie zanim jeszcze wyjechaliśmy z Teksasu.
- ...
- Przepraszam. Nie mam już do tego nerwów. Chcę tylko...
- Będziesz mnie teraz skarżyć o gwałt?
- Przecież mnie nie zgwałciłeś!
- ...Nic z tego nie rozumiem. Urodziłaś może dziecko? Co? Zaszłaś wtedy w ciążę?
- Nie!!
- Nie wrzeszcz. Może byś tak zadzwoniła rano, co?
- Zamknij się i daj mi powiedzieć. Mam HIV-a. Rozwaliłam się motorem i wyszło przypadkiem na badaniach. Nie robiłam wcześniej, więc nie wiem, od kiedy. Doktor dał mi coś jakby regulamin... Zrobiłam listę. Dzwonię teraz po wszystkich, których udało mi się przypomnieć z nazwiska. Rozumiesz? Javier? Zbadaj się.
- Kto mówi? Co to za kawał? Dorothy cię napuściła?
- Mogłabym się doktoryzować z syndromu pierwszej reakcji... Jakby się zmówili... Nie, Javier, to nie jest kawał. Obudź się wreszcie. Komu mówiłeś o tym amtrakowym romansiku? No więc? Idź się zbadać zaraz z rana. Może sam będziesz musiał sporządzić taką listę i dzwonić po świecie do obcych już ludzi, to się przekonasz.
- Chwila. Moment.
- Obudziłeś się?
- Ja chyba miałem wtedy gumę...
- Tylko na pierwszy raz. Poza tym to by jeszcze niczego nie przesądzało. Leżę tu wręcz obłożona książkami, więc wiem. No. Dotarło? Dotarło. Przepraszam, ale chcę się uwinąć nim na wschodzie zaczną wychodzić do pracy.
- ...
- Javier? Dobrze się czujesz?
- Czy to ty miałaś taki mały diamentowy kolczyk w nosie, z lewej strony?
- Tak.
- ...W każdym bądź razie mam nadzieję, że nie zachorujesz. Trzymaj się.
- Wiesz co, jesteś pierwszym z listy, który pomyślał nie tylko o sobie. Zadziwiasz mnie. Czy ty...
- Och, ja po prostu wiem, że jestem czysty. - I odłożył słuchawkę.
Jednak przez te pierwsze kilka minut telefonicznej rozmowy, zanim ocknął się na tyle, by przypomnieć sobie, iż w skład okresowych badań wymaganych przez wojsko wchodzi także badanie na obecność we krwi wirusa HIV - przez te kilka długich minut nocnej rozpaczy był pewien, że właśnie przegrał swoje życie.
Wydarzyło się to na trzy tygodnie przed spotkaniem z pułkownikiem Towwe.
W Białym Pokoju nie ma żadnych mebli ani sprzętów, wyjąwszy stojące na środku pomieszczenia metalowe krzesło. Należy usiąść na nim i, pozostając w bezruchu, patrzeć w stanowiące przeciwległą drzwiom ścianę zwierciadło. Aż zapali się umieszczona nad zwierciadłem czerwona lampka. Wówczas należy wstać i wyjść. Bez pośpiechu. Nic nie mówiąc. Po tobie wejdzie następny.
Biały Pokój mieścił się w Bloku L3, za kompleksem administracyjnym bazy, przy budynku żandarmerii. Codziennie wywieszano w koszarach listy wzywanych do odwiedzenia Białego Pokoju. Szło to szarżami, począwszy od szeregowców wzwyż. Nie wzywano wszystkich; w rzeczy samej chyba tylko co dziesiątego, oficerów - mniej więcej co szóstego. Reguły selekcyjnej nie udało się odkryć. Szeregowcy usiłowali przekupić kancelistów, sierżanci ciągnęli na piwo kumpli ze sztabu, oficerowie dzwonili nawzajem do siebie do biur - w ciągu trzech tygodni przeszła przez bazę fala plotek; przeszedłszy, opadła i zniknęła: przestano wywieszać listy. Najwyraźniej Biały Pokój odwiedzili już wszyscy, którzy powinni byli go odwiedzić. Aproxymeo wstąpił doń przy końcu pierwszego tygodnia. Był porucznikiem.
Znajomi dzielili się uwagami w poczekalni, oczekując na swoją kolej; nikt nie wiedział niczego pewnego. Kapral z kwatermistrzostwa pilnował kolejności. Miał spis, wyczytywał nazwiska i odfajkowywał. Jefferson z drugiej pancernej przyszedł ze stoperem i notesem, żeby mierzyć czas pobytu poszczególnych wezwanych. Miał jakąś szaloną teorię. Psychologia, mówił, unosząc znacząco palec. Czas pobytu wahał się od minuty do kwadransa.
Spis kaprala był alfabetyczny i Aproxymeo wszedł jako szósty. Usiadł na krześle. Zapatrzył się w swoje odbicie. Powinienem się staranniej ogolić, pomyślał. Ależ ona miała nogi, stąd do Guadalajary, pomyślał. Lowry obniża mi średnią, muszę się go wreszcie pozbyć, pomyślał. Nienawidzę wojskowego żarcia, pomyślał. Zapaliło się czerwone światło. Wstał i wyszedł. Osiemdziesiąt siedem sekund, oznajmił Jefferson.
Biały Pokój nazywano tak, ponieważ ściany, podłogę i sufit miał nieskazitelnie białe; wyglądał niczym izolatka oddziału psychicznie chorych.
Pułkownik Towwe (tak głosił identyfikator wpięty w anonimowy poza tym mundur) z pochodzenia był Azjatą; w każdym bądź razie krążyła w jego żyłach spora porcja zapacyficznej krwi. Uśmiechał się. Wyglądał przy tym jak drapieżna panda.
- Proszę usiąść, poruczniku.
Aproxymeo usiadł na jedynym wolnym krześle. Klitka wyposażona była ponadto w biurko ze sklejki, metalową szafkę na akta, telefon, kalendarz, lampę, wentylator oraz obrotowy fotel, w którym zapadł się był pułkownik. Nie posiadała okien. Na drzwiach brakowało informacji o przeznaczeniu izby; "214B" - tyle.
Polecenie stawienia się przyszło w czasie, gdy Aproxymeo przebywał na poligonie; zaakcentowano pilność wezwania, więc stawił się zaraz po powrocie, ledwo umywszy ręce i twarz i wyczyściwszy buty. Na spodniach miał plamy od trawy, bluza pachniała prochem.
Towwe zgasił uśmiech i otworzył leżącą na biurku teczkę. Aproxymeo ścierpła skóra. Oho, pomyślał; wpadłem. Księga nazywa się Akta Personalne, spisują ją złośliwe anioły i każdy pomieszczony w niej sąd jest ostateczny.
- Porucznik Javier I. Aproxymeo - zaczął półgłosem Towwe, niby czytając, w rzeczywistości popatrując na Aproxymeo spode łba. - Co to za nazwisko, greckie?
- Mhm, moi rodzice należeli do sekty Jarabby, matka je zmieniła, sir.
- Ty też?
- Słucham?
- Ty też należałeś?
- Popełnili samobójstwo, sir, kiedy miałem dwanaście lat. To jest w aktach.
- A, tak, rzeczywiście. - Przerzucił kilka papierów. - Ta ankieta, którą rozesłaliśmy w zeszłym tygodniu...
- Odpowiedziałem w terminie.
- Tak jest, odpowiedzieliście, mam tu właśnie waszą odpowiedź. Bardzo ciekawe zainteresowania. Z tym kendo - to na serio?
- Startowałem w mistrzostwach kraju, sir.
- I co?
- To nie jest sztuka dla młodych, sir. Uczę się.
- Sztuka, powiadasz. Umiesz jeździć konno?
- Ee... nie.
Znowu kilka kartek przerzuconych.
- Dziwię się, że z takimi wynikami testu zdolności językowych nie wzięli was do wywiadu, Aproxymeo. IQ też niczego sobie.
Aproxymeo nie był pewien, czy ma coś na to odrzec, milczał więc.
Towwe stukał długopisem w blat.
- Taak. Hiszpański, francuski, niemiecki, japoński, łacina, włoski. Na co wam ta łacina? A teraz jakiego się uczycie?
- Myślałem o rosyjskim, sir. Ale nie mam ostatnio czasu.
- Więc jednak celujecie do tego wywiadu, co? Studiowaliście politologię. Wiecie, czego chcecie, poruczniku, to trzeba wam przyznać. Macie dziewczynę?
- Jestem hetero, sir.
- Nie o to pytam. Czy macie dziewczynę?
- Chyba już nie.
- Aha. Miast listy krewnych - biała plama. Wiecie już, do czego zmierzam.
- Tak jest, sir. Mogę spytać, jak długo?
- Długo.
- Oczywiście niebezpieczne.
- Oczywiście awans, przydział i pochwała w aktach.
- Oczywiście, sir. Gdzie mam podpisać?
- Tutaj, poruczniku. I tutaj.
Potem ponownie uśmiechnął się.
Swego czasu śnił o tym, i teraz, w pokoju 214B, tkając z pułkownikiem Towwe szybki dialog i podpisując stosowne dokumenty - odnosił mgliste wrażenie deja vu. Co było; co miało być; co jest; co będzie. Rzadko kiedy większe zdziwienie, niż gdy spełniają swe twe nadzieje i zamierzenia. Ale twarz miał nieruchomą i oczy spokojne i dłoń pewną, gdy sunął długopisem po skserowanym w czterech egzemplarzach cyrografie. Są to chwile, gdy życie w pełnym pędzie przeskakuje z toru na tor, od uderzenia w szyny popadając w rychło gasnący rezonans. Potrafił owe chwile rozpoznać. Czuł te drgania. Kurczyły mu się mięśnie brzucha.
Towwe wygłosił standardowe pouczenie. Zlikwidować miejscowe sprawy. Pożegnać się z przyjaciółmi. Nie zasłaniać się tajemnicą i nie wykręcać; kłamać, po prostu kłamać. Oficjalny przydział przyjdzie jeszcze dzisiaj: instruktor piechoty w bazie w Europie. Papier będzie miał fałszywą sygnaturę i zaginie po opuszczeniu jednostki przez Aproxymeo. Naprawdę Aproxymeo poleci do Atlanty, tam przejmie go major Smith. To za dwa tygodnie. Tymczasem likwiduj tu swoje życie i zacieraj przeszłość. Pułkownik nie uścisnął mu dłoni i nie życzył powodzenia.
A więc dwa tygodnie. Ponieważ, rzecz jasna, Aproxymeo nie wiedział nic o prawdziwym przydziale, horyzont zakrzywiał mu się ostro na tych czternastu dniach i wznosił krzywym zwierciadłem ku niemożliwości. Im bliżej jego powierzchni, tym większe deformacje świata za plecami.
Sprzedał hondę. Wycofał prenumeratę. Wymówił najem tej klitki w śródmieściu; ruchomości, których nie chciał się pozbyć a nie mógł też zabrać, zapakował w pudła i złożył w opłaconym na pięć lat garażu, spotkało to między innymi jego bambusowe miecze ćwiczebne, zabytkową katanę, klarnet, spory księgozbiór.
Gorzej z ludźmi. Wychodzą z pudeł.
Na trzy dni przed wyjazdem niespodziewanie zadzwoniła Dorothy.
- Dalej jesteś zły?
- Jak cholera.
- A jeśli przeproszę?
- Słuchaj, Dot...
- Oho, widzę, że to coś poważnego. Od jak dawna? Znam ją?
- Teraz znowu się obrażasz.
- Nie obrażam się. Miałeś prawo.
- Przez telefon ładnie łżesz. Nie rozbij go potem.
- Więc co? Tak w twarz? Reszta w niepamięć?
- Poślę ci kwiaty.
- A w dupę se je wsadź. I pamiętaj, że lubię róże.
- ...Płaczesz?
- Chciałbyś.
- Opanuj się; to nie rozwód; mój majątek czterocyfrowy.
- Mój Boże, co się stało? Ja nie rozumiem. Musimy się zobaczyć. Ty nie jesteś z tych, co potrafią zapomnieć na rozkaz, Javier.
- Nic z tego nie będzie. Z całym szacunkiem. Będę ci przesyłał kartki na urodziny.
- Z całym szacunkiem! - zachłysnęła się. - Z całym szacunkiem! Jezu Chryste, czy ja naprawdę zasłużyłam na coś takiego?! Z całym szacunkiem...! - I trzasnęła słuchawką.
W plutonie było prościej. Papierek jest papierek. Część się cieszyła, część niepokoiła, jaki to okaże się jego następca. Sierżanci zrzucili się na nóż o rękojeści z indiańskim ornamentem, z grawerunkiem symbolu kompanii, leoparda. Inni dowódcy plutonów zakupili natomiast prezent szybszego użytku: kontener piwa. Wczesnym rankiem, już po wypisie, zdawał na lekkim kacu oddział porucznikowi Lace, który przybył w ostatniej chwili. Lace był sporo starszy; zaciął się potwornie przy nocnym goleniu i wyglądał teraz jak nie dokończone śniadanie wampira. Wypytywał o ludzi. Aproxymeo szumiał jeszcze w głowie alkohol i mówił całkowicie szczerze. Przehandluj Lowry'ego. Capusta to prowodyr, ale można go podejść. Z Mucka będzie sierżant. McVail to prawdopodobnie pedał. Litzowi popuść wodzy, będzie czuł odpowiedzialność. Miej oko na Karnata, Ormoza i Wellingtona.
- Już za nimi tęsknisz - skonstatował Lace, przysłuchujący się z uwagą tej wyliczance.
- Ee-tam; smutek bladego świtu - skwitował Aproxymeo spoglądając za zegarek. Samolot miał za cztery godziny. Zwierciadło było na wyciągnięcie ręki.
Na wyciągnięcie ręki, na pół kroku, skraplał się na nim jego piwny oddech; chcąc nie chcąc, wchodził sobie samemu w oczy. Lecąc do Atlanty rozciągał się na tym kole tortur bez litości. Akurat to, co rzekł o nim pułkownik Towwe, było przeciwieństwem prawdy: wcale nie wiedział, czego chce. Wojsko to pancerne przedszkole prawdziwego życia, mógł się tu kryć dowolnie długo. Różnica jest bardzo subtelna: niemal wszyscy dryfujemy bezwolnie, niesieni prądami czasu, lecz bardzo niewielu zdaje sobie z tego sprawę, widzi te prądy i próbuje się im przeciwstawić. Zwierciadło wyjawiło Aproxymeo okrutną prawdę: bez zwierciadła pomocy w żaden sposób nie można się obejrzeć wstecz. Są to krainy już na zawsze utracone; nie zrobisz kroku w tył, nie zatrzymasz się nawet, możesz tylko iść naprzód, wybierając lub losując kierunki na rozstajach dróg, zazwyczaj z jednakim prawdopodobieństwem klęski. Tylko w lustrze pewność; odbicie przeszłości: to ja sam. Ja, ja, ja, Javier Aproxymeo; nosimy to samo imię i nazwisko: mój czas zużyty i ja. Jedynie to prawdziwe, co niezmienne - a ja nie będę miał drugich dwudziestych urodzin, drugiego dzieciństwa. Ach, dzieciństwo; szanse niezaprzepaszczone... Jedyna to dostępna człowiekowi boskość: lata młodości, kiedy to jeszcze możesz być wszystkim, jest w tobie morderca, ale jest i książę. Lecz każda zamarzająca sekunda pozbawia cię kolejnej cząstki potencjalnej wielkości. Wystarczy parę lat. Czas miniony zmienia cię w lodową rzeźbę. Niewiele pozostaje; mróz przeszłości ścina ci nawet myśli, nie przyjdzie ci do głowy nic, co już kiedyś nie przyszło, nie wykonasz nowych ruchów, nie wypowiesz nowych sądów, nie pokochasz ludzi różnych od tych, których już kochałeś. Zimny lód. Już w minutę po urodzeniu zaczynają się na tobie osadzać pierwsze warstwy szronu nieodmienialnej przeszłości. Proces, którego nie da się zatrzymać. Ciało jest tym, co zjadłem; umysł - tym, co przeżyłem. To klątwa; oczywiście, że klątwa. Przeznaczenie w wersji dla agnostyków; determinizm miękki. Uśmiechnął się do stewardessy. - Jestem żywą bombą. Jeśli mnie pani natychmiast nie pocałuje, wysadzę ten samolot w powietrze. - Nie znała łaciny i też się uśmiechnęła.
Smith był wysokim Murzynem; na lotnisku zjawił się ubrany po cywilnemu, podobnie jak Aproxymeo. Przyjechał przysłowiowym czarnym sedanem. - Daleko? - zagadnął go Aproxymeo. - Kilka godzin - mruknął major. Aproxymeo zasnął w czasie jazdy.
Ośrodek leżał za miastem, w otoczonej lasem dolince. Pierwotnie była to prywatna stadnina; nadal zresztą trzymano tu konie. Przenosząc torby z bagażnika do pawilonu dla gości, Aproxymeo dostrzegł w oddali dwóch mężczyzn na koniach, galopujących zapamiętale przez dolinkę, jakby od tego ich wyścigu zależało czyjeś życie - przesadzili strumień, przesadzili płot, konie wyciągały się w biegu jak antylopy, pot lśnił na ich ciemnej sierści w promieniach chylącego się ku horyzontowi jesiennego słońca. Aproxymeo z torbami przerzuconymi przez ramiona przystanął na schodkach. Doszło go echo łomotu kopyt wierzchowców. Zapach suchej trawy walczył z zapachem benzyny.
Powracający z głównego budynku Smith wyminął Javiera i otworzył przed nim drzwi. Wskazał jego pokój. Dźwigał pod pachą stertę jakichś książek i dokumentów; wszedłszy za Aproxymeo, położył je na jego biurku.
- Czy ja też będę musiał się nauczyć jeździć konno? - spytał Javier.
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]