Jan Błoński Pierwszy tekst Błońskiego o Gombrowiczu, HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ, PO ROKU 1918
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Pierwszy tekst Jana Błońskiego o Witoldzie Gombrowiczu
«Jan Błoński’s First Article on Witold Gombrowicz»
by Marian Zaczyński
Source:
Second Texts (Teksty Drugie), issue: 3 / 2009, pages: 258261, on
Archiwalia
Marian ZACZYÑSKI
ZACZYÑSKI
Pierwszy tekst Jana B³oñskiego
o Witoldzie Gombrowiczu
W grudniu 1949 r. w Warszawie odby³ siê IV Zjazd Naukowy Zwi¹zku Kó³
Polonistycznych Polskiej M³odzie¿y Akademickiej. Powiêcony by³ powieci lat
1918-1939. Jak przypomina³ Zbigniew Wasilewski
1
, pierwszy zjazd krakowski
(1946) sta³ pod has³em: frontem do wspó³czesnoci; drugi, tak¿e
krakowski (1947) sta³ pod znakiem walki z formalizmem w bada-
niach literackich, a trzeci, ³ódzki (1948) pod znakiem walki z eklek-
tyzmem metodologicznym. Zjazd warszawski, zdaniem Andrzeja Lama i An-
drzeja Wasilewskiego
2
, by³ dowodem, jak bardzo m³oda polonistyka by³a ju¿
zaawansowana w procesie przyswajania metod marksistowskich w badaniach
literackich.
Przedstawiono dziewiêæ referatów:
1) Henryk Markiewicz (Kraków),
O Przedwioniu Stefana ¯eromskiego
2) Zbigniew Wasilewski (Warszawa),
Powieæ proletariacka Leona Kruczkowskiego
3) Jan Lipski, Janusz Stradecki, Janusz Wilhelmi, Krzysztof Zarzecki (Warsza-
wa),
Psychologizm we prozie dwudziestolecia
4) Andrzej Wasilewski
Na drogach mieszczañskiego protestu. (O powieciach Heleny
Boguszewskiej i Jerzego Kornackiego)
5) Aniela £empicka (Kraków),
Do³êga-Mostowicz, pisarz drobnomieszczañstwa. (Z za-
gadnieñ tzw. powieci drugorzêdnej)
6) Praca zbiorowa pod kierunkiem Samuela Sandlera (Wroc³aw),
O twórczoci Zbi-
gniewa Uni³owskiego
1
Z. Wasilewski
Na otwarcie IV Zjazdu Polonistów
, Twórczoæ 1950 nr 2.
2
A. Lam, A. Wasilewski
Koniec walki o metodê
, Po Prostu 1950 nr 1.
Marian
Zaczyñski Pierwszy tekst Jana B³oñskiego o Witoldzie Gombrowiczu
7) Tadeusz Muras (£ód),
Katolicka powieæ wspó³czesna
8) Maria Jasiñska (Lublin),
Perspektywy czasowe w powieci Jerzego Andrzejewskiego
£ad serca i Choromañskiego Zazdroæ i medycyna
9) Jan B³oñski, Ludwik Flaszen, Konstanty Puzyna (Kraków),
Miêdzy buntem
a ucieczk¹. (St. I. Witkiewicz, B. Schulz, W. Gombrowicz)
Sprawozdania ze zjazdu cechowa³y siê znamienn¹ dla tego czasu apodyktycz-
noci¹ i nie stroni¹c¹ od militarnej stylistyki zawziêtoci¹ ideologiczn¹.
Za najbardziej wa¿ki uznano referat Henryka Markiewicza, sprawnoci¹ warsz-
tatow¹ zdecydowanie wyrastaj¹cy ponad prace m³odszych polonistów (zreszt¹ tekst
ten nale¿y dzisiaj, mimo wszystko, do klasyki historiografii literackiej). Nie szczê-
dzono te¿ wyrazów uznania innym referentom. Za niemarksistowskie, st¹d dys-
kwalifikuj¹ce, uznano referaty grupy warszawskiej (Lipski, Stradecki, Wilhelmi,
Zarzecki) o psychologizmie w prozie dwudziestolecia oraz rozwa¿ania Marii Ja-
siñskiej (formalistyczny przyczynek). Lam i Andrzej Wasilewski pisali:
Je¿eli stworzono zarysy wiedzy o literaturze dwudziestolecia to uczyni³y to wy³¹cznie
referaty marksistowskie. Ja³owoæ i pustka pseudo-cis³ych zabiegów naukowych (czyt.
terminologicznych) pierwszego z dwu nie-marksistowskich referatów, bzik reistyczny jego
autorów, prowadz¹cy do ¿a³osnych w swym ubóstwie sformu³owañ (np. psychologizm
jest to zbiór ksi¹¿ek nazywanych psychologicznymi) przypomina³y nieco scholastycz-
ne
distinguo
. Rzecz jasna, na takiej podstawie metodologicznej niepodobna by³o stworzyæ
minimalnej nawet, historycznej wiedzy o epoce literackiej.
3
Referatowi B³oñskiego, Flaszena i Puzyny nie szczêdzono komplementów, pod-
szytych, by tak rzec, swoistym zak³opotaniem. Oto g³os Andrzeja Lama:
Pioniersk¹ w ca³ym tego s³owa znaczeniu próbê analizy twórczoci Stanis³awa Ignacego
Witkiewicza, Brunona Schulza i Witolda Gombrowicza przedstawi³a trójka m³odych
polonistów krakowskich: Konstanty Puzyna, Ludwik Flaszen i Jan B³oñski. Choæ ich
tezy interpretacyjne wywo³ywa³y na zjedzie pewne zastrze¿enia, to ju¿ samo podjêcie
tak trudnego i nie ruszanego dotychczas tematu i jego wnikliwe opracowanie pozwala
wydaæ jak najlepszy s¹d o ambicjach i mo¿liwociach autorów. (Nie mo¿na zaprzeczyæ:
ostatnie zdanie jest, z perspektywy lat, spe³nion¹ profecj¹).
4
Na referat ten zwróci³ te¿ uwagê Jerzy Ziomek:
Praca B³oñskiego, Flaszena i Puzyny o Witkiewiczu, Schulzu i Gombrowiczu by³a am-
bitn¹ prób¹ prze³amania muru milczenia starszej generacji krytyków oko³o tych trzech
autorów. Brak szerszych opracowañ tego tematu by³ powodem pewnych potkniêæ
referentów. Maj¹c do czynienia ze szczególnie trudnym rodzajem zafa³szowania rzeczy-
wistoci w dzie³ach Gombrowicza, Witkiewicza i Schulza referenci nie zawsze umieli
rozszyfrowaæ sens ideologiczny skomplikowanych masek. Chwilami szli ³atwiejsz¹, ale
3
Tam¿e. Zachowano pisownie oryginaln¹.
4
A. Lam
IV naukowy zjazd polonistów
, Dziennik Literacki 1950 nr 4.
Zaczyñski
Archiwalia
zawodn¹ drog¹: zamiast poszukaæ jêzyka ideologii klasowej, pos³ugiwali siê wieloznacz-
nymi metaforami, jak np. w formule tytu³owej bunt, ucieczka itp.
Dyskusja wytknê³a b³êdy referatu, ale wnioski z dyskusji by³y pozytywne: jest bo-
wiem wiele optymizmu i odwagi w pionierskiej próbie m³odych polonistów, atakuj¹cych
temat, którego ulêkli siê starsi.
5
Wielka szkoda, ¿e referat trzech krakowian nie zosta³ zakwalifikowany do dru-
ku. W drugim numerze Twórczoci z 1950 roku opublikowano referaty Markie-
wicza, Zbigniewa Wasilewskiego, Andrzeja Wasilewskiego, zespo³u Sandlera, £em-
pickiej oraz tekstu Lipskiego, Stradeckiego, Wilhelmiego i Zarzeckiego. Zapo-
wiedziano te¿ druk, w jednym z najbli¿szych numerów, referatu B³oñskiego,
Flaszenia i Puzyny, do czego jednak nie dosz³o. Integralny tekst referatu nie za-
chowa³ siê. Wiadomo, ¿e fragment powiêcony Witkacemu opracowa³ Puzyna,
Schulzowi Flaszen, Gombrowiczowi B³oñski.
Pierwszym drukowanym ladem zainteresowania Jana B³oñskiego Witoldem
Gombrowiczem jest korespondencja (
Do i od Redakcji
) w Przekroju. W 97 nu-
merze pisma z 16-22 lutego 1947 r. czytamy: Jan B³oñski w Toruniu.
Witold Gombrowicz ¿yje i przebywa w Ameryce Po³udniowej (korespondencjê tê
przypomina te¿ A. Klominek
6
). Jan B³oñski mia³ wówczas lat szesnacie i by³
uczniem liceum. Konstanty Puzyna wspomina:
By³ rok 1946, kiedy z Janem B³oñskim w Toruniu prosto ze szko³y biegalimy do znajo-
mego antykwariusza, aby po¿yczyæ na kilka dni
Ferdydurke
i
Sanatorium pod klepsydr¹
Schulza i
Proces
Kafki. [] Potem, w roku 1949, na Zjedzie Polonistów w Warszawie
powiêconym literaturze miêdzywojennej, wyg³osilimy we trójkê, z B³oñskim i Flasze-
nem, wspólny referat o Schulzu, Witkiewiczu i Gombrowiczu. By³ d³ugi i zawi³y, mikro-
fon co chwila wysiada³, ale wys³uchano nas cierpliwie. Referat nosi³ tytu³
Miêdzy buntem
a ucieczk¹
, mielimy go nawet drukowaæ w Twórczoci, trzeba by³o tylko ca³oæ po ludzku
napisaæ. Lecz nim to zrobilimy, powia³ wiatr historii i nasi autorzy zostali zgodnie wy-
klêci jako formalici. Marginesowi w dodatku: ot, dziwactwa.
7
Fragment referatu autorstwa Jana B³oñskiego zachowa³ siê w jego archiwum.
Jest to mocno sfatygowana kopia maszynopisu z odrêcznymi dopiskami autora
(odnotowanymi w przypisach). Do tytu³u wyst¹pienia trzech m³odych autorów
dodane zosta³o doprecyzowanie:
Ferdydurke Witolda Gombrowicza
.
Tak rozpoczyna³a siê wieloletnia przygoda badawcza i edytorska Jana B³oñ-
skiego z przebywaj¹cym w Ameryce Po³udniowej pisarzem; droga do
Formy,
miechu i rzeczy ostatecznych
8
.
5
J. Ziomek
Czwarty Zjazd Kó³ Polonistycznych
, Pamiêtnik Literacki 1950 z. 1.
6
A. Klominek
¯ycie w Przekroju
, Most, Warszawa 1995, s. 190.
7
K. Puzyna
Pestka
, w:
Burzliwa pogoda. Felietony teatralne
, PIW, Warszawa 1971, s. 39;
pierwodruk: Polityka 1969 nr 35.
8
J. B³oñski
Forma, miech i rzeczy ostateczne. Studia o Gombrowiczu
, Znak, Kraków
1994 (wydanie drugie: Universitas, Kraków 2003).
Zaczyñski Pierwszy tekst Jana B³oñskiego o Witoldzie Gombrowiczu
Abstract
ZACZYÑSKI
Jagiellonian University (Kraków)
ZACZYÑSKI
Jagiellonian University (Kraków)
Jan B³oñskis First Article on Witold Gombrowicz
Editors note and commentary to B³oñskis Between Rebellion and Runaway. Witold
Gombrowiczs Ferdydurke, published in this issue.
Zaczyñski
Marian
Marian
Marian ZACZYÑSKI
ZACZYÑSKI
[ Pobierz całość w formacie PDF ]